“Geçit töreni” anlamındaki “resmigeçit” (resm-i geçit) tamlaması, “resmî geçit” (resmi:geçit) olarak (nispet i’si ile) yanlış yazılabilmekte ve telaffuz edilebilmekte.
| resmî geçit |
resmigeçit (res/migeçit) |
| resmî kabul |
resmikabul (res/mikabul) |
| resmî gümrük |
resmi gümrük (res/mi gümrük) |
| resime (-me) |
resme (-sme) |
| resim etmek |
resmetmek |
GENİŞ BİLGİ İSTEYENLER İÇİN
‘Resim’ sözcüğü, Arapça ‘resm’ (رسم) mastarına dayanmakta. Gösteri, tören merasim, vergi türü, damga, devlete ait, işaret, simge, damga gibi anlamlara gelmektedir. (Fiil olarak “raseme” (رسم), ayağını yere bastı, iz bıraktı, damga bastı, resim yaptı, işaret etti gibi anlamlara gelmekte.)
Arapçadan dilimize giren ‘resm’ (رسم) kelimesini biz söyleyişte zorluk olduğu için “resim” olarak yazarız. Bu yüzden ünlü ile başlayan ek aldıklarında bu ses düşer. “Resime bakmak” değil, “resme bakmak” deriz. (Tıpkı “sabır etmek” yerine “sabretmek” dediğimiz gibi)
‘Resmî’ sıfat iken; “resm” isimdir.
“Resm-i geçit” şeklinde (içinde Arapça Türkçe kelimeler olsa da Farsça kuralına uygun tamlamalar olduğu için Farsça tamlama sayılır) bir askerî protokol terimi olarak kullanılmaktadır. (‘Geçit resmi”, ‘tören geçidi’ şeklide kullanıldığı da olur)
Aklıselim (akl-ı selîm), Ahdiatik (ahd-i atîk) gayrimenkul (gayr-ı menkûl) örneklerinde olduğu gibi. Bunlar yeni TDK Yazım Kılavuzu’nda bitişik yazılmaktadır.
‘resmigeçit’, ‘resmî geçit’ (resmiigeçit) olarak telaffuz etmemek gerekiyor.
Kısa i ile okunması gereken (eskiden kullanılan bir terim olan) “resmikabul”, resm-i kadim (resmi kadim) tamlamaları da bu kabildendir.
‘Resim’ aynı zamanda vergi türünden (harç gibi) bir mükellefiyetin de adıdır. Bu anlamda terim haline gelmiş tamlamalardaki i’ler de kısa okunur: resm-i gümrük (resmi gümrük, gümrük resmi olarak da anılır )
Sıfat olarak, “devletin olan, devlete ait, devletle ilgili, özelin zıddı anlamında. Resmi kelimesi nispet i’siyle, resmî olarak yazılır ve i doğal olarak uzun seslendirilir: resmî, resmî gazete, gayrı resmî, resmî bayram, resmî daire, resmî muamele, resmî müracaat, resmî dil, resmî nikâh, resmî elbise, resmî giysi vb.
Varlıkların, doğadaki görünüşlerinin kalem, fırça gibi araçlarla kâğıt, bez vb. üzerinde yapılan biçimlerini anlatan (isim) “resim” sözcüğü (Arapça ‘resm’ şeklinde olsa da ‘resim’ olarak yazılır ve okunur): “resim, resimci, resimleme, resimlik, resimli roman, resim yapmak…
Ünlü ile başlayan ek veya yardımcı eklem aldığında i’ sesi düşer:
resmetmek, resme bakmak, resmiyet, resmin güzelliği vb..
Zarf olarak, devlet adına, devletçe, anlamında “resmen” sözcüğü vardır.
“Bu resmen harp ilanıydı.” gibi.
Kanuna uygun olarak anlamındadır: “Resmen nüfus idaresine müracaat etti.” gibi
Samimi olmayan, teklifli, ciddi anlamında kullanılabilir: “Ne bu resmîlik kardeşim! Biraz değiştir şu ağzını.”
Nisan Kumru
