Türkçede tek harfle belirttiğimiz bir ses/ harf, Arapçada 4 ayrı ses olabilir. Örneğin Türkçede sadece z sesiyle karşıladığımız Arapça bir kelime ذ ,ز, ض ظ harfleriyle başlıyor olabilir.
Arapçadaki zâl (peltek z) (ذ), zây (keskin z) (ز), dat (ض) ve zı (ظ) harflerini / seslerini karşılar: Şu kelimelerin hepsi Türkçede z harfi ile yazılır okunur ama Arapçada hepsi ayrı bir harfle yazılmıştır ve farlı seslerle telaffuz edilir: zekâ (ذكاء), zahmet (زحمة), zamir (ضمير), zarf (ظرف)
Türkçeye geçişte d > z değişimi:
Bu durum daha çok dat (ض) harfi içeren kelimelerin, bu harfin mahrecinde (çıkak) bulunan d veya z sesine yakın telaffuzu konusuyla ilgilidir.
Örneğin: damīr → zamir, daʿîf → zayıf, dıya’ → ziya, didd → zıt, mıdrab → mızrap, hıdme(t) → hizmet kelimelerindeki d sesini veren dat (ض) harfi, Türkçede z sesiyle karşılanmışken; dumūr → dumur, darb → darp, darba → darbe sözcüklerinde d sesiyle, Arapçadaki gibi aynı sesle Türkçeye geçmiştir.
(إضطراب) ızdırap mı ıstırap mı; (مضطرب) muztarip mi mustarip mi ikilemi de (d ve z sesleri verebilen) dat (ض) harfinin s ile karşılanmaya çalışılmasından kaynaklanmıştır.
Nisan Kumru
