Spiker Nisan Kumru tarafından hazırlanan sesli diksiyon notları.
Sesli Anlatım: Nisan Kumru
‘Ahilik’, ‘asa’ ve ‘aşçı’ kelimeleri nasıl telaffuz edilmeli?
1- Arapça ‘ahıı’ yani ‘kardeş’ /’kardeşim’ anlamına gelen kelime, üç harften; elif, kalın ha harfi ve birinci tekil ‘ya’sından oluşuyor (اخي): okunuşu ahii (ahî)
Kalın ‘ha’ (hı) harfini, Türkçe seslerle konuşma gereği hırlatarak söyleyemeyiz ama en azında uzun ve kısa seslere dikkat edelim. Çünkü yazılışı aynı ama okunuşta bir harfi uzun ya da kısa okumak anlamı değiştirebilir.
Türkçe basit fonetik yazımında da (ahi:) ‘i’ harfinden sonra iki nokta üst üste işareti görürüz, bu işaret kendisinden önceki harfin bir vokal uzatılması gerektiğini söyler bize.
Ahi’nin -lik yapım eki almış hali olan ‘Ahilik’ isminin, spikerler tarafından yöneticiler tarafından sıklıkla “Aahilik” şeklide telaffuz edildiğini duyuyoruz.
‘i’ sesinin değil de ‘a’ sesinin uzatılarak telaffuz edilişi nerdeyse galat olmuş durumda ama doğrusu, kelimenin orijinaline de uygun olarak ‘Ahiilik’ (Ahîlik).
‘Aahi değil ahî; Aahilik Haftası değil Ahîlik haftası şeklinde telaffuz etmek gerekiyor. Aahi Evran değil Ahî Evrân; Aahi Baba değil Ahî baba; Aahi Mesut Mahallesi değil, Ahî Mesut Mahallesi demek gerekiyor.
Ve bir not: TDK Sesli sözlükte arattığınızda 5 civarı seslendirme var, bir tanesinde Aahilik şekliden telaffuz edilirken diğer dört örnekte doğru şekilde ahilik şeklinde söyleniyor.
2- Bu bölümde ele alacağım/ dile getireceğim, çokça yanlış telaffuz edilen bir diğer sözcük ‘asâ’ (telaffuzu asaa)
Yanlış örnekleri şöyle çokça duyarız: Musa’nın aasaası, “İmparator aasasını kaldırdı ve var mı bu aasayı elimden alacak dedi..”
Arapça orijinaline bakarsak ayn sad ve uzatma sesi olarak elif harflerinde oluşuyor (عصا). Değnek, sopa, baston anlamlarına geliyor. Hz Musa Peygamberin kısası anlatılırken Kuran’da çokça geçer. (Hepsi ‘asa’ diye yazılan ama 5 farklı anlama gelen Arapça Farsça kelime notlar bölümünde*)
Bu kelimeyi birinci ‘a’ sesi kısa, ikinci ‘a’ sesi uzun olarak telaffuz etmek gerekiyor. Asâ.. Yani ‘aasaa’ değil.
‘Aasaa’ diye okursak, çoğul bir anlam oluşuyor asâlar anlamına geliyor.
“Asây-i Musa, Musa’nın Asâsı, asânla denize vur / asânla taşa vur” gibi.
3- Gelelim aşçı ya;
Bir işletmenin kapısına ilan asmışlar: “ahçı aranıyor”. Görevliye sordum; “Ah edip inleyen birini mi arıyorsunuz?” Beyefendi güldü ve dedi ki “biz özellikle sözlüğe baktık, bilen birine sorduk doğrusunun bu olduğunu söyledi biz de öyle yazdık.” Bildiğim halde kontrol için özellikle baktım sözlüğe. Böyle bir telaffuz yok. Aksine 'aşçı’nın yanlış söylenişi olarak geçiyor sözlüklerde. Onlar nasıl bir sözlüğe bakım nasıl bir bilene sordular bilmiyorum.
Ama galiba ‘ş’ ve ‘ç’ seslerini bir arada seslendirmenin zorluğunda böyle bir yol bulunmuş. O zaman işçi kelimesini de aynı kolaylığa tabi tutup ‘ihçi’ mi demeliyiz? Doğrusu ‘aşçı’. Yemek pişiren bunu meslek olarak yapan kimse anlamında kullanıyoruz.
4- Şimdiye kadar anlattıklarımızı bir cümle de özetleyelim.
“Aahilik haftasında aasaasıyla sahneye çıkan oyuncu ahçıyı yanına çağırdı” diye okuyan birine diyeceğiz ki, “Buradaki üç kelimeyi yanlış telaffuz ettin. O şöyle olacak: Ahiilik Haftasında asaasıyla sahneye çıkan oyuncu aşçıyı yanına çağırdı”
NOTLAR
(عصا) : asâ; (okunuş asaa) değnek, sopa, baston (Arapça)
(اعصا) : a’sâ (okunuş aasaa) değenler sopalar bastonlar (Arapça)
(عَصَى) : asâ; (okunuş asaa) asi oldu, isyan etti (Arapça) Türkçede kullanılmaz
(عسي) : asâ; (okunuş asaa) belki, umulur ki. (Arapça) Türkçede kullanılmaz
(آسا) : âsâ; (okunuş aasaa) vakar ciddilik (Farsça) Türkçede kullanılmaz
(آسا) : -âsâ; (okunuş aasaa) gibi anlamında (Farsça edat) ‘devasa’daki ‘–asa’ eki
Nisan Kumru
İlgili Konular: Diksiyon Notları
